در دنیای امروز ،جهان غرب و دنیای استکبار با تمام توان تهاجم خود را نسبت به گذشته پیچیده تر کرده است . در این زمان تهیه الگویی مدون برای زندگی یک خانواده مسلمان برای سبک زندگی خود بسیار ضروری است و رهبر معظم انقلاب نیز در سخنرانی های اخیر خود بر ضرورت تحقق این مهم تاکید داشته اند و امام علی (ع) و خانواده ایشان بهترین الگو برای خانواده های مسلمان می باشند.

سبک زندگی خانواده حضرت علی (ع) 

همسرداری در خانواده امیرالمومنین (ع)

همسر داری امری دوجانبه است ،لذا در این بخش رفتارها و گفتارهای امام علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا(س) در ارتباط با یکدیگر با تکیه بر احادیث مورد بررسی قرار می گیرد.احادیث زیادی درباره ارتباط زن و شوهر از پیامبر مکرم اسلام نقل شده که مسلمانان را به روابط حسنه زن و شوهر توصیه کرده است. از جمله نقل است که رسول خدا صلى الله علیه و آله چندی پیش از آنکه وفاتش دررسد فرمودند.یکی از عوامل سعادت و شادانی خانواده، تقسیم کار، و تعیین حدود و وظائف زن و شوهر است .حضرت علی (ع) با حضرت زهرا (س) در فکر تقسیم کار بود که رسول خدا (ص) چنین رهنمود داد ،کارهای داخل منزل با فاطمه (س) و کارهای بیرون منزل بر عهده ی علی باشد. حضرت فاطمه (س) با خوشحالی فرمود: «قلا يعلم ما داخلني من السرور إلا الله»روزی رسول اکرم (ص) وارد خانه فاطمه (س) شد و دید که علی (ع) و حضرت زهرا (س) با هم عدس پاک می کنند.پیامبر (ص) على (ع) را تشویق کرد و فرمود: هیچ مردی زنش را در کار خانه کمک نمی کند مگر آنکه خداوند به تعداد موهای بدن او عبادت یک سال که روزها را روزه گرفته و شب ها شب زنده داری کرده باشد،ثواب به شوهر می دهد»[۱]از حضرت فاطمه زهرا(س) نیز نقل است که مهمترین شما کسی است که در برخورد با مردم نرم تر و مهربان تر باشد و ارزشمندترین مردم کسانی هستند که با همسرانشان مهربان و بخشنده هستند.[۲] 

تعامل والدین با فرزندان:

چگونگی تربیت فرزند و ارتباط والدین با فرزندان یکی از وجوه درخشنده خانوادگی امیرالمؤمنین (ع) است. از جمله درباره وظیفه پدر و مادر در حق فرزندانشان آمده است. که امام صادق از پدرش علیهما السلام و او از امیرمؤمنان علیه السلام روایت نموده که پیامبر خدا(ص)فرمود: خدا بیامرزد پدری را که فرزندش را در کار نیک یاری رساند…[۳]در جای دیگری از امیرالمومنین روایت است که به کودکان خود چیزی بیاموزید. که خدا آنها را بدان سود دهد مبادا طائفه مرجئه عقیده خود را بدانها تحمیل کنند.[۴]

معیشت در خانواده امیرالمومنین:

در یکی از اصول مهم در مدیریت منزل تامین هزینه های زندگی است. مرد باید با کار و و تلاش فراوان نیازهای اقتصادی خانواده را برطرف سازد تا سربار جامعه نگردند. حضرت امیر مومنان على علیه السلام با کار و تلاش و حفر چاه و درختکاری و احداث باغ در منطقه ی ینبع در اطراف مدینه توانست سرمایه ی فراوانی بدست بیاورد، هزار برده آزاد کند و برای همه عمه ها و خاله های خود خانه بخرد و زنان و فرزندان خود را آبرومندانه اداره کند.

سبک زندگی فردی خانواده امیرالمؤمنین (ع):

دعا و مناجات نوعی توسل عاشقانه به معشوق و پیوستن موجودی کوچک و ناتوان به وجودی بی نهایت بزرگ و تواناست. همدم شدن با خداوند و راز نیاز با دوست و در میان نهادن درد دل با او غم ها را سبک میکند و دلها را روشنایی و فروع می بخشد.لذت دعا و مناجات با ذات بی زوال خداوند چون چاشنی سحرانگیزی همه تلخی ها را شیرین کرده زندگی را باصفا و گوارا می سازد. از جمله عوامل مؤثر در تهذیب نفس صفای باطن و رسیدن به کمال و قرب حق دعا و نیایش به درگاه خدای سبحان است. دعا و نیایش پیوند انسان را با خدای یکتا برقرار نموده و موجب پرواز روح به سوی ملکوت و فضای معطر معنوی و عرفانی می شود. لذا در فرهنگ اسلامی از جایگاه و منزلت خاصی برخوردار و مورد تاکید و سفارش قرار گرفته است. امام اول فرمود: خدای تبارک و تعالی چهار چیز را در چهار چیز پنهان کرده رضای خود را در همه طاعتها هیچ طاعتی را کوچک نگیر شاید رضای خدا در همان باشد و تو ندانی خشم خویش را در همه گناهان پنهان کرده هیچ گناهی را کم مشمار شاید خشم خدا در همان باشد و تو ندانی اجابت خود را در همه دعاها پنهان کرده هیچ دعایی را کوچک مشمار شاید استجابت را دریافت کند و تو نمیدانی دوست خود را در همه بندگانش پنهان کرده هیچ بنده خدایی را پست مشمار بسا همان دوست خدا باشد و تو ندانی.[۵]توبه و استغفار

امیر مؤمنان (ع) فرمود:بر شما باد در ماه رمضان بکثرت استغفار و دعاء اما دعاء وسیله دفع بلا است و اما استغفار وسیله محو گناهان شماست .[۶]از فرمایش أمير المؤمنين على (ع) است درباره پایه های دین و حقیقت توبه و استغفار کمیل بن زیاد گفت: از امیر المؤمنين(ع) پرسیدم پایه های دین اسلام چیست؟

فرمود پایه های دین اسلام هفت چیز است. نخستین پایه آن عقل است که بنیاد شکیبایی است و دومین، آبروداری و راستگویی سومین، تلاوت قرآن در جای خود، چهارمین دوستی در راه خدا و دشمنی در راه خدا، پنجمين، رعایت حق آل محمد صلى الله عليه و آله و شناختن ولایت آنان ششمین رعایت حق برادران و حمایت از آنان و هفتمین حسن همجواری با مردم. کمیل گوید، عرض کردم: یا امیر المؤمنین بنده ای مرتکب گناه می شود و از آن استغفار می نماید، حد استغفار چیست؟ فرمود: ای پسر زیاده حد استغفار توبه است. عرض کردم همین فرمود: عرض کردم پس چگونه است؟ فرمود: هر گاه بنده مرتکب گناه شد بگوید: استغفر الله و بجنباند.عرض کردم: منظور از جنباندن چیست؟ فرمود: منظور حرکت دادن دو لب و زبان است به قصد آن که حقیقت دنبالش باشد. عرض کردم حقیقت چیست؟ فرمود: تصدیق قلبی و اینکه در نظر بگیرد به گناهی که از آن استغفار نموده باز نگردد. کمیل عرض کرد، اگر چنین روشی در پیش گرفتم از استغفار کنندگان خواهم بود؟ فرمود: نه .کمیل عرضکرد، پس این چگونه است؟ فرمود:برای آن که تو هنوز به ریشه استغفار نرسیده ای. کمیل عرض کرد پس ریشه استغفار چیست؟ فرمود برگشت به توبه از گناهی که از آن استغفار نمودی و آن نخستین درجه عابدان است و ترک گناه استغفار شش معنی دارد. نخست، پشیمانی بر آنچه گذشت دوم تصمیم همیشگی بر عدم بازگشت به آن گناه سوم اینکه حقوق مردم را که بین تو و آنان است ادا کنی، چهارم اینکه حق الله را در هر واجبی به جای آوری پنجم آن که گوشتی را که از ناروا و حرام بر پیکرت روییده، آب کنی تا پوستت به استخوانت بچسبد و میان پوست و استخوان گوشت تازه بروید و ششم جسم خود را رنج طاعت بچشانی، همچنان که بر او لذت گناه را چشانده بودی.[۷]

روزه:

امام یکم در حدیثی طولانی فرماید: رسول خدا فرمود:« هیچ مؤمنی نیست که برای خوشنودی خدا ماه رمضان را روزه دارد جز آنکه خداوند تبارک و تعالی هفت خصلت برایش ثابت دارد.اول آنچه از حرام در تنش باشد آب شود. دوم به رحمت خدا نزدیک شود. سوم گناه حضرت آدم را کفاره داده چهارم خدا سختی مرگ را بر او آسان کند. پنجم در روز قیامت از گرسنگی و تشنگی در امان است. ششم خدا از خوراک های پاکیزه بهشت به او بخوراند.هفتم برگ بیزاری از آتش دوزخ به او بدهد،علی عرض کرد یا محمد راست فرمودی.»[۸]

سبک زندگی اجتماعی خانواده امیرالمؤمنین:

امر به معروف و نهی از منکر

نقش هر مسلمان در تعیین سرنوشت جامعه و تعهدی که باید در پذیریش مسؤوليت های اجتماعی داشته باشد، ایجاب می کند. که او ناظر و مراقب همه اموری باشد که پیرامون وی اتفاق می افتد. مطلب در فقه اسلامی تحت عنوان امر به معروف و نهی از منکر مطرح شده و از مهم ترین مبانی تفکر سیاسی یک مسلمان به شمار می رود؛ چنان که از مهم ترین فرایضی است که وجوب کفایی آن ضروری دین شناخته شده و ضامن بقای اسلام است. در نامه امیرالمومنین به فرزندش امام حسن (ع) آمده است. «امر به معروف کن تا در زمره نیکوکاران درآیی و با دست و زبان نهی از منکر نمای و آن را که مرتکب منکر میشود بکوش تا از ارتکاب آن دور داری»[۹]

صله رحم:

پرورش صله رحم از مهمترین راهبردهای تربیتی ائمه اطهار در سبک زندگی اسلامی است و در ایجاد همبستگی خویشاوندی و اصلاح اجتماعی نقش مهمی ایفا میکند. پیوند با خویشاوندان و نیکی به آنان از راههای مهم رشد و تعالی و تقرب به خدای سبحان است که اجر و پاداش اخروی نیز دارد. بر همین اساس روایات زیادی از امیرالمومنین در این رابطه نقل شده که ایشان تاکید زیادی در بجای آوردن صلحه رحم داشته اند.

پی نوشت:

۱.جامعه السعادات،ج۲، ص۱۴۰

۲.کنزالعمال،ج۷،ص۲۲۵

۳.ثواب الاعمال و عقاب الاعمال،ص۴۴۵

۴.الخصال، ترجمه کمره ای، ج۲، ص۴۰۰

۵.همان،ج۱، ص۵۸۷

۶.الامالی، ترجمه کمره ای، ص۶۱

۷.تحف العقول،ترجمه حسن زاده، ص۳۲۹

۸.الخصال،ترجمه کمره ای،ج۲،ص۱۰۰

۹.تحف العقول،ترجمه حسن زاده،ص۱۱۳